Plani i Rames eshte te prishen ato “pallatet e qelbura sovjetike ne Kombinat”. Kombinatasit-rilindas e justifikojne planin e Rames duke thene “le ti prishe; vjetersira do prishe dhe do ndertoje pallate te reja te bukura”! Meqe keshtu, pse nuk shohim pakez, cfare jane keto “vjetersirat e qelbura”???
1-CFARE I DALLON STILIN ARKITEKTUROR TE PALLATEVE SOVJETIKE?
Dallimi nga ndertimet e meparshme, dhe te mevonshme te kohes se Enver Hoxhes mund te shihen ne 5 elemente:
- Hyrja Kryesore
- Ballkone
- Shkallet e Brendeshme
- Fasade
- Catia Mbuluese
2-BALLKONET.
Keto pallate kane dy tip ballkonesh:
- Ballkon te Vockel, te varur dhe te dale jashte, jo me shume se 2 metra katre, dhe
- Ballkon te “Madh”, te brendeshem, dhe rreth 3-4 metra katrore.
E perbashketa e ketyre Ballkoneve eshte zbukurimi qe i shoqeron.
Sic tregojne edhe fotot, zbukurimi per ballkonet e vegjel duket tek “kembe mbajtese” te tyre. Ndersa tek ballkonet e medhenj zbukurimi duketk te forma harkore e pjese se tyre te siperme dhe parmaku i jashtem i perbere nga kembe te gdhendura si skulpture.
Kete lloj zbukurimi nuk e gjen jo vetem ne ndertimet e mevonshme te realzmit socialist varfanjak te Enver Hoxhes, por madje edhe tek shume pallate nga ato qe bejne pjese pikerisht ne “kompleksin sovjetik”.
3-HYRJET E PALLATEVE
E perbashketa e Hyrjes Qendrore tek te gjitha pallatet eshte madhesia e portes – e mjaftueshme per te futur sende apo orendi me gjeresi te konsiderueshme. Por disa prej tyre, shoqerohen edhe me elemente “ekstra”.
Ne foto duken dy kolona me harqe qe bien mbi hyrjen kryesore. Keto kolona dhe harqe nuk kane asnje ndikim mbi porten pervec efektit estetik. Ato nuk e bejne Hyrjen Kryesore as me te gjere, as me te ngushte, por ama, i japin hyrjes nje pamje te kendeshme. Qe se pari, e ben syrin tend te kenaqet. Dhe se dyti, e ben mendjen tende te thote se ne keto pallate, investimi nuk ka qene vetem ne planin thjesht “te futjes se kokes” por eshte investuar edhe per anen estetike dhe paraqitjen e jashtme te nderteses.
Gje qe ne ndertimet e mevonshme te Enver Hoxhes as qe shihet, sepse paja estetike e jashtme e pallateve konsiderohej luks i tepert. Kjo mendesi EnverHoxhjane e fukarallekut ka vene vulen e vet tek pallatet me tulla silicate. Qe shume njerzve sot ju duken te shemtuara!!
4-SHKALLET E BRENDESHME
Ne shkallet e brendeshme te pallateve sovjetike te bien ne sy tre elemente:
- volumi i shkalleve,
- konceptimi i tyre ne forme rrethore, dhe
- parmaket e shkalleve.
Ajo qe te bie ne sy menjehere kur futesh ne nje shkalle pallati sovjetik eshte volume i shkalles. Ti e ndjen qe ka aq haptesire aty, saqe per te shkuar ne katin e dyte, te duket se mund ta besh duke fluturuar, jo duke ngjitur shkalle nje-nga-nje. Nje volum ky, te cilin nuk e gjen me ne pallatet e mevonshme te Enver Hoxhes.
Brenda kesaj haptesire voluminoze, shkallet e pallateve sovjetike, te gjera rreth 1.3 -1.5 metra “lepihen” pergjate mureve duke e lene pjesen qendrore te shkalleve te “hapur” dhe konveniente per menaxhimin e cdo mobilje apo pajisje voluminoze. Krejt ndryshe nga shume pallate te mevonshme te Enver Hoxhes te cilat i kane shkallet ne formen e “shkalleve ashensor” dhe hypja apo zbritja e mobiljeve apo gjerave te tjera, ne mungese te ashensorit, ka qene nje torture e vertete!
Se fundi, parmaket e shkalleve nuk jane dosido. Sic duket edhe ne foto, parmaqet perbehem prej shufra hekuri te perthyer. Qe edhe sot pas 70 viteve, rrezatojne investim ne ndjeshmeri estetike dhe qendrueshmeri fizike. Eshte e vertete qe perdorimi i parkameve prej hekur vazhdoi edhe ne pallatet e mevonshme te ndertuara nga Enver Hoxha. Por asnjehere perdorimi I hekurit nuk reflektoi as sensitivitet dhe finesse estetike si parmaqet qe shihen ne ndertesat sovjetike.
5-FASADA E JASHTME
Pallatet sovjetike ne Kombinat dallojne nga pallatet e kohes se Enver Hoxhes mbi te gjitha per fasaden e tyre te jashtme. Sot, ne shumicen e pallateve sovjetike, fasadat e tyre kane pesuar deformime nga nderhyrjet qofte ne structure, qofte ne pamje, sipas parimit “cdo mendje banori, baraz me nje shkolle arkitekture/estetizmi urban”.
E megjithate, edhe ashtu te traumatizuara, vende-vende fasada e pallateve sovjetike ne Kombinat te kujton se pamja e tyre e jashtme nuk ishte vec nje faqe muri e suvatuar por permblidhte, dhe pershfaqte te gjithe elementet perberes zbukurues te nderteses. Fotot qe kam vene, aq sa jane, demonstrojne me se miri kete qe them.
Fasadat e pallateve sovjetike jane te rendesishme per te kuptuar sa ndyshoi koncepti prapa cilesise dhe estetikes se ndertimit midis shkolles sovjetike te viteve para 1950, dhe shkolles shqiptare te viteve 1960-1990. Pallatet qe Enver Hoxha ndertoi, ishin jo vetem “kuvli” por edhe te shemtuara estetikisht; jo vetem te shemtuara estetikisht por edhe te dobta nga pikepamja e tekniko-fizike.
Ne zhvillimin urbanistik, Enver Hoxha i la trashegimi shqiptareve, Tiranes sidomos, nje “bombe” gati per te shperthyer ne momentin me te pare ten je termeti te fuqishem. Kete bombe sot, Rama e ka marre ne dore, dhe me cakmakun ne dore, po i tremb shqiptaret duke abuzuar ne kete te vertete qe karakterizon trashegimini urbanistike te qytetit shqiptar.
6-CATITE E PALLATEVE.
Pallatet e stilit sovjetik ne Kombinat jane te vetmet qe mbulohen nga cati gjigande ne forme trekendeshi, me qemer te larte, dhe te mbulura me tjegulla!! Mbrojtje dhe amortizim me te mire ndaj shiut dhe te ftohtit ne dimer, dhe rrezve te nxehta dhe vapes ne vere, qe pallatett sovjetike kane patur, nuk e ka gezuar asnje pallat tjeter I ndertuar ne kohen e Enver Hoxhes.
Catite vertet ja bejne jeten banorit me komode, por zgjedhja e tyre rrit koston e ndertimit.
Natyrisht, nese ti si ndertues, kompani private apo institucion shteteror, ne ndertimin e nje pallati banimi udhehiqesh nga parimi si tja besh jeten sa me te kendeshme banorit, dhe nga parimi i frymes se kursimit prej mendje kurnace dhe varfanjake, atehere ti e nderton pallatin me cati. Kete bene sovjetiket!!
Nese ti nisesh te kursesh dhe besh pallate sa per te future koken, atehere i ben pallatet me tarraca te sheshta te mbuluar me leter katrama, ku ne dimer te duhet te djegesh nje mal me dru per tu “mundur” te ftohtin dhe ngrohur, ndersa ne vere te duhet thase te tera me akull per te ulur “temperaturen” e tavanit mbi te cilin bie pameshire nxehtesia e diellit. Kete beri Enver Hoxha!!
PER TA MBYLLUR POSTIMIN E SOTEM:
Per pallatet sovjetike te Kombinatit mund te ulemi dhe debatojme per shume gjera te tjere:
- A eshte siperfaqja e apartamenteve te tyre e madhe apo e vogel?
- A jane apo nuk jane apartmentet, dhe gjithe pallati ne teresi, te mundshem per tu “modernizuar”?
- A jane apo nuk jane pallatet sovjetike aq te forta dhe rezistente ndaj termeteve edhe me fuqishem se ata qe kane rene deri tani, sac jane ndertimet e fundit moderne te pallateve ne Tirane?
- A ja vlen apo nuk ja vlen restaurimi fasades se tyre te jashtme per ti kthyer ne identitet – nje fraze qe Rama e kishte ne maje te gjuhes si Kryetar Bashkie?
Ju qe lexoni keto rradhe mund te ngrini edhe pyetje te tjera qe mendja ime nuk i rrok dot. Por postimin e sotem do te doja ta mbyllja me dy pyetje:
Nese te gjithe elementet e mesipermn nuk do te mjaftonin per te “provuar” se pallatet sovjetike te Kombinatit, ne stilin e tyre arkitekturor dhe urbanistic, perfaqesojne nje identitet te vecante, nje trashegimi kulturore dhe historike te vecante, atehere cfare element tjeter do duhej te sillej ne diskutim per te provuar vecantine historike-kulturore te Kompleksit te Pallateve te Banimit me Stil Sovjetik ne Kombinat???
Nese te gjithe elementet e mesiperm, mjaftojne per te provuar trashegimin e paperseritshme historiko-kulturore te pallateve sovjetike ne Kombinat, atehere, me thoni, duhen apo nuk duhen prishur ato pallate, ky Kompleks gjigand arkitekturoro-urbanistik? Te prishen vetem sepse Rama ka pare nje enderr, ku i eshte dukur vetja si nje mbret qe mund te shembe dhe shkaterroje cfare te doje???
